शिवनेत्र बहिर्जी खंड ३ – इतिहासाच्या अंधारात लपलेली तेजस्वी वाटचाल

लेखक: प्रेम धांडे

समीक्षक: समीर गुधाटे

❝ही कथा केवळ युद्धाची नाही…
ही कथा आहे सावलीत राहून उजेडासाठी झगडणाऱ्या त्या छायानायकांची,
ज्यांच्या सावलीवरच उभे राहिले स्वराज्याचे तेजोमय स्वप्न.❞

‘शिवनेत्र बहिर्जी – खंड ३’ ही प्रेम धांडे यांनी लिहिलेली ऐतिहासिक कादंबरी, एका असामान्य आणि अदृश्य युद्धवीराच्या धैर्यगाथेचा आरसा आहे – बहिर्जी नाईक. छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या अत्यंत विश्वासू आणि कुशल गुप्तहेरांची ही कथा केवळ इतिहासाची पुनर्कल्पना नाही, तर ती स्वराज्यनिर्मितीच्या गर्भात घडणाऱ्या अदृश्य झुंजींची नजाकतपूर्ण जाणीव आहे.

🧭 कथानक आणि अनुभव

या तिसऱ्या खंडात आपण एका अद्वितीय मोहिमेच्या केंद्रस्थानी जातो – मुघल साम्राज्याच्या शिरपेचातील रत्न समजल्या जाणाऱ्या सुरत शहरावर स्वराज्याच्या बाजूने केलेल्या धाडसी आणि नियोजनबद्ध हल्ल्याची कहाणी.

शिवरायांच्या मनात या मोहिमेची कल्पना शायिस्ताखानाने केलेल्या तीन वर्षांच्या नुकसानांनंतर येते. पण ही योजना ते फक्त एकाच व्यक्तीशी शेअर करतात – बहिर्जी नाईक. कारण बहिर्जी म्हणजे केवळ गुप्तहेर नव्हे, तर एक संपूर्ण गुप्त यंत्रणा, एक जिवंत युक्ती, एक विश्वासू स्वप्नसाथी!

बहिर्जी आपल्या संघात रायाजी, मंबाजी, काशी, भिकाजी आणि गौरा यांना निवडतात – ज्यात गौरा या स्त्री-हेराची भूमिका विशेष उठून दिसते. सुभेदार इनायतखानाच्या किल्ल्यात तिचे सौंदर्य आणि चातुर्य, तसेच रायाजीची वीरजी वोहरा या धनाढ्य व्यापाऱ्याकडे केलेली शिस्तबद्ध हेरगिरी हे सर्व चित्रण विलक्षण वास्तवदर्शी आहे.

लेखकाने केवळ पात्रांचे रुपांतर व पोशाख नव्हे, तर त्या काळातील आर्थिक, सामाजिक आणि राजकीय रचना इतक्या बारकाईने मांडल्या आहेत की, वाचक अक्षरशः त्या काळात प्रवेश करतो.

🔍 ठळक वैशिष्ट्ये

🔸 अभ्यासपूर्ण संशोधन आणि वस्तुनिष्ठता
लेखकाने कादंबरीच्या प्रत्येक पानात केलेले संशोधन जाणवते. सुरतेचा नकाशा, इनायतखानाचा भितीदायक दबदबा, इंग्रजांची रणनीती, व्यापाऱ्यांची भिती – हे सर्व वास्तवाधारित संदर्भ कथेची खोली वाढवतात.

🔸 चरित्रांचे वैविध्य आणि जिवंतपणा
प्रत्येक गुप्तहेराचे वैशिष्ट्य, त्यांची भाषा, मनोवस्था, आणि त्याग – हे सगळं इतकं नैसर्गिकतेने गुंफलेलं आहे की, ते फक्त एक पात्र नसून वाचकाच्या मनात जागा घेणारे व्यक्तिमत्त्व बनतात.

🔸 नाट्यमय पण सुसंगत घटनाक्रम
सुरतेवरचा हल्ला, पाच दिवसांची लूट, शिवरायांची धाडसी पावलं आणि मोगल साम्राज्याला दिलेला शह – याचं रोमांचक वर्णन कादंबरीला एका वेगळ्याच उंचीवर नेऊन ठेवतो.

🔸 स्त्री-हेरांची उल्लेखनीय मांडणी
गौरा सारख्या स्त्री-गुप्तहेराच्या कामगिरीचे प्रभावी वर्णन हे पुरुषप्रधान ऐतिहासिक कथांच्या सीमांना भेदणारे आहे.

✨ एकूण अनुभव

‘शिवनेत्र बहिर्जी – खंड ३’ ही केवळ ऐतिहासिक कादंबरी नाही, ती श्रद्धा, धैर्य, शौर्य आणि गुप्त कार्यक्षमतेचे समर्पणगीत आहे. या खंडात आपण एका अशक्य वाटणाऱ्या मोहिमेच्या मागील प्रचंड तयारी, पराक्रम आणि त्यागाचा प्रत्यय घेतो.

हा खंड न भूतो न भविष्यति अशा मोहिमेचे विस्तृत पण झपाटून टाकणारे चित्रण करतो. सुरत लुटणे हे केवळ संपत्ती मिळवण्याचे कार्य नव्हते, ते शिवरायांच्या दूरदृष्टीचे, बहिर्जींच्या चातुर्याचे आणि स्वराज्यासाठी जगणाऱ्या प्रत्येक जीवाचे सामर्थ्य होते.

जर तुम्हाला इतिहास म्हणजे केवळ तारखा व युद्धे वाटत असतील, तर ही कादंबरी तुमचे विचारचक्र बदलून टाकेल. ही कादंबरी शिवकालीन महाराष्ट्राच्या नसानसात शिरलेली आहे.
ही वाचा... अनुभवून पहा... आणि त्या अनाम वीरांना तुमच्या मनात एक जागा द्या.