रातवा: हरवलेल्या निसर्गाची एक साद

लेखक: मारुती चितमपल्ली

परीक्षक: समीर गुधाटे

"निसर्ग ही केवळ दृश्य गोष्ट नाही, ती एक अनुभूती आहे.
ती फक्त बघण्याची नाही, तर श्वासात भरून घेण्याची गोष्ट आहे."

चितमपल्ली सरांची रातवा ही केवळ निसर्गाची माहिती देणारी ललितकथा नव्हे, ती आपल्या आतल्या आठवणींना, विस्मृतीत गेलेल्या निसर्गस्पर्शांना जागवणारी एक जादुई आरशासारखी आहे — जिच्यात आपलं अंतर्मन आरपार दिसतं. वाचताना असं वाटतं की आपण पुन्हा एकदा लहान होतोय, पुन्हा त्या झाडांच्या, पक्ष्यांच्या, गंधांच्या, आणि शांततेच्या सान्निध्यात चाललो आहोत.

रातवा हे पुस्तक जरी १२०/२२ पानांचं असलं, तरी त्यातला प्रत्येक लेख, प्रत्येक अनुभव, एक खोल श्वास घेऊन वाचावा लागतो — कारण त्यात निसर्ग आहे, स्मृती आहेत, आणि एक गहिरं वैचारिक दर्शन आहे.

चितमपल्ली सरांनी निसर्गाचा पाठशाळेशिवाय शिक्षण दिलं आहे. रातवा नावाचं पक्षी कदाचित आपण कधी पाहिलाही नसेल, पण पुस्तकातून तो आपल्याला जणू पाहायला मिळतो — त्याच्या गाण्यातला गंध, त्याच्या आवाजाचं अस्तित्व, आणि त्याच्या दंतकथांचा फसफसणारा तुकतुकीत रंग आपल्याला गुंतवून ठेवतो.

त्यांचे निरीक्षण इतके तरल आणि भावस्पर्शी आहेत की कुठल्याही कॅमेऱ्याने ते टिपणं अशक्य वाटावं. पानोपानी आपल्याला निसर्गाचं हळवेपण, त्याची सौंदर्यवृत्ती, आणि हरवलेली लय सापडते. रातवा, घुबडा, पंकोळ्या, छावा, वटवृक्ष — हे सारे केवळ प्राणी किंवा वनस्पती नसून, जणू लयबद्ध जीवनाचे सजीव प्रतीक ठरतात.

त्यांची लेखनशैली मधाळ, काव्यात्म आहे. झाडं, प्राणी, पक्षी — यांना त्यांनी केवळ नावे दिली नाहीत, तर स्वभाव, भावना, आणि स्पंदन दिलं आहे. त्यांच्या लेखनातून निसर्गाची तांत्रिक माहिती नसून त्याची भावनिक अनुभूती मिळते — जी तुमच्यासारख्या निसर्गप्रेमींना थेट अंतर्मनाशी जोडते.

या पुस्तकाने मला विचार करायला लावलं — की आपण काय गमावत चाललो आहोत?
आज आमची मुलं — जी गड-किल्ले, फळा-फुलं, गंध, चव, झाडं यांपासून हळूहळू दूर जात चालली आहेत — त्या पिढीला हा निसर्ग कसा समजेल?

रातवा हे पुस्तक म्हणजे एका वनअधिकाऱ्याचं निसर्गाशी झालेलं जिवंत नातं आहे — जे शब्दांमध्ये इतकं ओघवते की वाचताना आपल्याला ही एक अनुभूती वाटू लागते.

जर तुम्ही कधी कातरवेळी आकाशात हरवलात, समुद्राच्या गाजेसमोर थांबलात, किंवा एखाद्या पक्ष्याच्या गाण्याने गहिवरून आलात — तर हे पुस्तक तुम्हाला तुमच्याच अनुभूतींचं सुस्पष्ट रूप देईल.

‘रातवा’ ही फक्त एक पुस्तक नाही, ती एक आर्त साद आहे — हरवलेल्या निसर्गासाठी, आणि आपल्या आतल्या हरवलेल्या संवेदनांसाठी.

जर तुम्हाला निसर्ग अनुभवायचा असेल — तर तो शब्दांतही अनुभवता येतो, हे चितमपल्ली सरांनी सिद्ध केलं आहे. ‘रातवा’ हे पुस्तक तुमच्या मनात एक शांत गंध सोडून जातं — अगदी त्या रातव्याच्या गाण्यासारखं.